Читайте также:
|
Карст термині Югославиядағы (солтүстік-батысындағы) Карст үстіртінің атауымен байланысы бар деп есептеледі. Себебі осы рельеф формасы осы үстіртте классикалық түрде қалыптасқан. Карст терминін халықаралық термин ретінде барлық тілдерге енгізген. Карстық құбылыстар – суда еритін және су өткізгіш тау жыныстарынан ізбестастардан, доломиттерден, гипстен, тұздан құралған жердерге тән. Карстарды суға езілетін жыныстарға сай бөледі. Мысалы: гипсті карст, ізбесті карст т.б.
Карст рельефінің дамуы бірнеше себептерге байланысты жүреді.Ағын және жерасты суларының тау жыныстарын ерітуінің салдарынан жер бетінде шұңқырлар, үлкен дөңгелек қазан шұңқырлар, жер астында бос кеңістіктер, үңгірлер пайда болады. Карсталатын жыныстар жер бетіне шықса, онда ашық карсты немесе жерорталық карсты қалыптастырады. Карсталатын жыныстардың бетінде езілмейтін жыныстар орналасса жабық карст немесе орта европалық карстыны қалыптастырады.
Аэрация қабатынан жарықтардың бойымен аққан сулар тау жыныстарын езіп, жарықтардың жарларын түтік тәрізді формаларға айналдырады. Мұндай түтіктер бір-біріне жалғасып, нәтижесінде күрделі жүйелер қалыптасады. Осындай терең түтіктерді карст шахталары деп атайды. Карст шахталары терең болмаса және жалғыз, баурайы тік орналасса, оны қарст құдығы дейді. Тұрақсыз су қабатта судың қозғалысы өте күрделі болуына байланысты жерастында үлкен қуыстар пайда болады, оны үңгірлер деп атайды. Карст рельефі жер бетінде өте кең тараған рельеф формасы болып саналады. Ол 149 млн. км² құрлықтың 50 млн. км² алып жатыр. Карст рельефі тек қана суға езілетін жыныстар тараған жерлер де емес, сонымен бірге жерорта теңізі, тропик, поляр климаты тараған аудандарда да ашық карст рельеф формалары кездеседі. Неміс ғалымы Г.П.Коссак карст рельефінің таралу аймағын бірнеше зонаға бөлді.
Атмосфералық жауын-шашын — ауа райы мен климат элементтерінің бірі; жер (немесе су) бетіне бұлттан жауатын не оның бетіне су буының қойылуы салдарынан тікелей ауадан белініп шығатын қатты немесе сұйық күйіндегі су. Бұлттардан жауатын атмосфералық жауын-шашынның ішінде мыналарды айырады: қарлы жаңбыр, соқта қар, жаңбыр, түйіршік қар, қиыршық қар, қиыршық мұз, бұршаң тағы басқалар. Жер беті мен нәрселерге ауадан бөлініп түсетін атмосфералық жауын-шашынның мынадай түрлері болады: шық, қырау, қылау, көкмұз (ожеледь). Бұлттардан бөлініп шыгатын атмосфералық жауын-шашын негізгі үш топқа бөлінеді: аң жауын, нөсер, сірікпе. Нөсер күйінде жауатын атмосфералық жауын-шашынның алдында нажағай ойнайды. Атмосфералық жауын-шашынның мөлшері жауған су қабатының қалыңдығын көрсететін миллиметрмен өлшенеді. Атмосфералық жауын-шашын жер бетіне біркелкі жаумайды. Ол атмосфераның жалпы циркуляциясының жүйесінде белгілі бір жердің алатын географиялық орнына, теңіздің жақындығына немесе қашықтығына, рельефке (таулар өздерінің жел жақ беткейлерінде ылғалды көбірек ұстап қалады) байланысты. Жер шарында жауын-шашын ең көп жауатын жер Үндістандағы Черрапунджи деген жер; мұнда 12 600 лшге дейін жаңбыр жауады, Сахара тағы басқалар. шөлдерде бірнеше жыл ішінде жаңбыр тіпті жаумайтын да кездер болады.
Қазақстанда А. ж.-ш-ның ең көп жауатын өңірі – Алтай тауының батыс беткейлерінде (1500 мм), ал ең аз жауын-шашын Арал Қарақұмы мен Балқаш көлінің батыс жағалауында байқалады.[1]
Қазақстан аумағы бойынша 1941‑2011 жж. кезеңдегі орташа жылдық және маусымдық ауа температурасының (°С) қалыптан тыс ауытқуының уақыттық қатары мен сызықтық тренды. Қалыптан тыс ауытқулар 1971‑2000 жж. базалық мерзіміне салыстырмалы есептелді.
Дата добавления: 2015-10-24; просмотров: 605 | Нарушение авторских прав
| <== предыдущая страница | | | следующая страница ==> |
| Географиялық қабықтың белдеулі зоналық құрылымы. Жердің негізгі географиялық белдеулері мен зоналарына талдау жасаңыз. | | | Жер бедерінің қалыптасуындағы экзогенді үдерістерге сипаттама беріңіз. |