Бағалау

Тарау. Аграрлык өндірістің жалпы және тауарлы өнімі

Жалпы және тауарлы ауылшаруашылық өнім түсінігі және оны

бағалау

Жалпы ауылшаруашылық өнім (ЖӨ) дегеніміз - белгілі бір мерзімге бір жылда өндірілген ауылшаруашылық өнім колемі. Ауылшаруашылық онім қүралына кіретіндер:

• Кэсіпорынның негізгі өнімі (ет, сүт т.б.).

• Мал мен қүстың төлі және тірі салмағынын есімі.

• Көп жылдык екпе ағашыңын қүны және аяқталмаған ондіріс қүны.

• Негізгі өніммен катар алынған қосымша онім (сабан, малдың қиы т.б.).

Жалны енім натуралды қүндылық түрлерінде есептелінеді. Натуралды түрінде

Қүндылық түрінде ақшалай бағаланады. Пайдалану бағытына байланысты жалпы онім ауылшаруашылық 2-ге болінеді.

1. Тікелей ауыл шаруашылыгында ондірістік мақсаттар ү/н пай-ы.

2. Сату мақсатында.

Кэсіпкердің ішкі шаруашьглығында ауылшаруашылық дакыддардың түкымы жэне т.б. өнімдер қолданылады. Ал эрбір кәсіпорынның аймақтьщ ендірісіндегі үлесі оның сатылған өнімі бойынша анықталады. Ауылшаруашылык жалпы өнімді пайдалану бағытына б/ты ендіріс күралдарын өндеуге сонымен қатар түтыну енімдерін қолданады. Түтынуға түспеген ж.е. белігі ендеу онеркәсіпте шикізат яғни ондіріс күралы болады. Тауарларға ендірілген есімдік тұкымдары және т.б. ондіріске қолданылады.

Накты кэсіп-ғы жалпы жэне таза табысты есептеуге жалпы өнімді агымдагы бағалар бойынша бағалайды. Ал сатылган оңім нақты сатылу бағасымен бағаланады. Ішкі түтынуға кеткен Ж.Ө. белігі оның ендірілуінін

өзіндік кұнымеи бағаланады. Ауыл шаруашылығында Ж.Ө. есімдік шар-ғы жэне мал шаруашылығы енімнің жиынтығы ретінде есептелінеді. Ауылшаруашылық Ж.Ө-ді күндылық түрінде есептеу келесі керсеткіштерде есептеуде маңызы болады:

• Ауылшаруашылык елдігі жинақталған енімдегі үлесік салмағын есептеу.

• Ауылшаруашылык ендірістін салалык құрылымының деңгейі мен динамикасын есептеу.

• Өнім өнд-гі жеке шаруашылық жүргізу түрлерінің маңызын анықтау.

• Өнд-ң экономикалық тиімділігін есептеу.

Тауарлы өнім (ТӨ) дегеніміз - барлық сату арналары б/ша сатылган ауылшаруашылық өнім келемі. Т.Ө. натуралды (н.т.дана) жэне кұндылық (тенге) түрлеріндс есептелінеді. Жинақталған Т.Ө. келемі құндылык түрінде анықталынады. Ауылшаруашылық жэне енімдердің тауарлы денгейін сипаттайтын көрсеткіштерге келесілер жатады:

• Кэсіпорын жалпы тауарлық онім-ң келемі.

• эрбір га жерге немесе әрбір мал басына шаққандағы келетін тауарлы онім келемі.

• енім-н тауарлык денгейі-бұл Т.Ө. жалпы енімге %-тік катынасы.
Өнімнін тауарлық деңгейін келесі формуламен анықтаймыз:

'дт-ТӨ/ЖӨ* 100% Мүнда:

Дт - өнімнің тауарлык деңгсйі; ТӨ - тауарлы енімнін колемі; ЖӘ - жалпы өнім келемі (ц.т. дана). Өнімнің тауарлық денгейін арттырудың негізгі жолдары:

• өнім-ц өнд-к кажеттіліктерге ішкі шаруаш-к түтынылуын кеміту.

• Тұқымдармен мал азығының сабасын жақсарту оларды үнемдеу.

• Өнімді өндіру, сактау тасымалдау жэне сату үрдістеріндегі кететіншығын мөлшерін кеміту.

• Жоғарғы білімді кадрларды даярлап ендірісте пайдалану.

3. Ауылшаруашылық енімді өткізу дегеніміз - өнімнің тауар өндірушіден тұтынушыға қарай жолындағы оны сату үрдісіндегі экон-қ белсенділік. Өнімді сат-к тиімділігі ауылшаруашылық интеграция деңгейі мен және когамдық еңбектін бөлінісі мен сипатталады. Ауылшаруашылық онімді сату келесі жағдайларға тәуелді:

• Ауылшаруашылык шикізат пен дайын азық түліктің физикалык қасиеттері.

• Тұтынушының талгамы жэне шыгындарынын мақсаттылығы.

• Ауылшаруашылық тауар ендіруші шыгындар-ң мақсаттылығы.

• Ауылшаруашылык енімді ондірушілер мен тұтынушылардын тех-к бөлінуі.

Өндіріс тех-сы және сауда мен оңдеу сек-ғы шығындар мелшері.

Аграрлык өнімнің сатылуына эсер ететін факторлар:

1. тұтынушылардың талғамы.

2. өнім бірлігіне кететін шығындар мөлшері.

3. өндірістін орналасуы (нарыктардан алыстығы немесе жақындағы).

Аграрлық өнімді өткізу факторлары:

1. мемлекеттік сату (мем. жэне аймақтықкапиталға сату).

2. еркін сату (базарда, биржада т.б.).

3. қоғамдык тамактануға сату.

Дата добавления: 2015-10-24