Комплемент

Тегі және қасиеті. Комлемент гуморалдық иммунитеттің аса маңызды іс атқаратын ерекше қорғаныс факторы. Комплементті 1899 жылы француз галымы Ж.Борде ашып "алексин" деп атаган. Комплемент деген атты Г.Эрлих ұсынған.

Комплемент антиген мен антидене қосылған кезде белсендірілетін, жай кезде енжарлы жағдайда болатын сарсудың ақуыздарырының күрделі кешені.

Комплементтің құрамына 20-дан астам ақуыз түрі кіреді. Оның ішінде 9 түрі ең негізгісі болып саналып CI, С2, СЗ, С4, С5, С6, С7, С8, С9 әріп-цифрлармен белгіленеді. Комплементтің ақуызы глобулиндер катарына жатады және өзара физикалық-химиялық көрсеткіштерімен жекелендіріледі. Мысалы, олардың молекулалык салмағы және де күрделі суббірліктік құрамы болады. Комплемент бөлшектері жоғарғы концентрацияда синтезделеді (сарысу ақуызының 5-10 пайызы комплемент), сонымен катар, оның бір бөлігін фагоциттер бөліп шығарады.

Комплементтің міндетті ісі әр алуан:

а) микробтар мен басқа жасушаларды еріту (цитотоксикалық әсері);

б) хемотоксикалық қасиет;

в) фагоцитозды қолдау.

Яғни, комплемент организмді микробтан басқа да жасушалар және антигендерден арылуға (мысалы ісік не трансплантант жасушалары) бағытталган иммунды литикалық реакциялардың бір түрі.

Комплементтің белсендірілуі.

Комплементтің белсендірілуі өте күрделі процесс. Ол протеолитикалық ферменттер арқылы жүретін көп сатылы реакциялардан тұрып, соңында бактерия, не басқа жасушалардың кабырғасы жойдырылуына белсенді цитолитикалық кешеннің пайда болуымен аяқталады.

Қазіргі уақытта комплемент белсендірілуінің үш жолы белгілі: классикалык, альтернативті және лектинді (3-сызбанүсқа).

Классикалық жол.

Комплемент антиген + антидене кешенінің әсерінін белсендіріледі. Антиген+ антидене кешені пайда болу үшін IgM-нің бір, не болмаса IgG-ның екі молекуласы жеткілікті. Процесс антиген+антидене комплексіне комплементтің С1 бөлігінің қосылуынан басталады одан әрі СІ түп бөлігіне ыдырайды. Процесс комплементтің басқа бөліктері қатынасуымен жалғаса береді. Реакцияның соңғы нәтижесі бөгде заттың бейтараптанып адам денесінен тысқа шығарылуы.

Алътернативті жол.

Бұл жол антидененің қатынасуынсыз өтеді. Тәсіл адам денесін грам теріс микробтардан қорғауға бағытталған. Сатылы реакция антигеннің В, Д ақуызы мен пропердин (Р) қосылуымен басталып С3 бөліктің белсендірілумен жалғасады. Одан әрі процесс классикалык жолға сәйкес механизіммен аяқталады.

Лектинді жол.

Бұл жолдың да механизімі антиденесіз өтеді. Оның басталуына манноза байланыстырушы ақуыз себепкер. Ол зат микроб кабырғасындағы маннозамен байланысқаннан кейін комплементтің С4 бөлігін белсендіреді. Ары қарай сатылы реакция классикалык жолдың механизіміне ұқсас жүреді.

Комплементті белсендіру жолында реакцияның қорытындысы ретінде биологиялық өте белсенді суббірліктер пайда болады: С3а, С3в, С5а, С5. Мысалы С3а, С5а анафилактикалық реакицялардың басталуына қатынасады. С3б- опсонизацияны күшейтеді. Күрделі сатылы комплемент белсендіру реакциялары Са2+ жэне Mg2+ иондарының көмегімен өтеді.

Лизоцим

Лизоцимді 1909 жылы П.Л. Лащенко ашқан, ал 1922 жылы А.Флеминг таза күйінде алып зерттеген. Лизоцим ағзаның табиғи төзімділігінде ерекше зор орын алады. Лизоцим дегеніміз протеолитикалық мурамидаза ферменті (лат.тілінен-murus - кабырга) молекулалык салмагы 14-16 КДа. Макрофагтар, нейтрофильдер және де басқа фагоциттермен синтезделіп ағза үлпасының сүйықтығына үнемі дарып отырады. Лизоцимді каннан, лимфадан, көз жасынан, омырау сүтінен, ұрық сұйықтығынан, жыныс-зәр және ас қорыту жүйесінен, ми үлпасынан табуға болады. Лизоцим тек жана ми-жұлын сұйықтығында және көз алмасының алдыңғы кеңістігінде болмайды. Ағзада бір тәулікте бірнеше грам лизоцим бөлініп шығарылады.

Лизоцимнің бактериоцидтік және бактериостатикалық қабылеті бар. Сонымен қатар лизоцим фагоцитоз бен антидене синтезін белсендіреді. Лизоцим жасуша кабырғасының гликопротеидтерін (мурамил- дипептидаза) ыдыратып жасушаның бұзылуынына себепкер болады, сонымен қатар зақымдалған жасушаны фагоцитоздауын жеңілдетеді.

Лизоцимнің синтезделу процесі бұзылса, онда органимнің бөгде затқа төзімділігі әлсірейді. Соның себептерінен организм ісік және жұқпалы ауруларға шалдығуға икем болады. Ондай жағдайларда емдеу үшін тауық жүмыртқасының ақуызынан, не биосинтезді жолмен алынган лизоцимдер қолданады.

Интерферон

Интерферон иммундық жүйенің маңызды ақуыздарының қатарына жатады. Ол 1957 жылы ашылған. А.Аизекс және Ж.Линдеман вирустардың интерференция көрнісін зерттеу кезінде (лат.inter- аралық және ferens - тасмалдаушы) төменгідей құбылысты байқаған. Жануарға не жасуша өсіндісіне вирустың бір түрімен жұқтырған кезде, оларда вирустың екінші түрін жұқтырмауға төзімділік пайда болады. Бұл көріністің негізінде вирустан қорғайтын сипаты бар ақуыз синтезделенетіні анықталған. Бұл ақуыз түрі интерферон деп аталған еді. Қазіргі кезде интерферон құрылысы жанжақты зерттелген, және де ол медицина тәжірибесінде емдеу немесе аурудың алдын алу үшін кең қолданылады. Интерферон ақуыз, химиялық құрамы гликопротеид, молекулалык салмағы 15-70 КДА-га дейінгі тұқымдастыққа жататын зат. Ол иммундық жүйенің және дәнекерлеу ұлпасының жасушаларымен синтезделеді. Қандай жасуша түрімен синтезделуіне байланысты интерферонның үш түрі бар. Альфа-интерферонды лейкоциттер түзеді, сондықтан оны лейкоцитарлық деп атайды. Бета-интерферонды фибробластық дейді, өйткені ол дәнекерлеу ұлпасының жасушасы фибробластарымен синтезделеді. Гамма-интерферон иммундық деп аталады, өйткені ол белсендірілген Т-лимфоцитер, макрофагтар, яғни табиғи, иммундық жасушалармен түзіледі. Интерферон ағзада үзілісіз түзіліп отырады да, оның қандағы мөлшері 2МЕ деңгейінде болады. Ағзаға вирустар еңген кезде, не болмаса интерферон демеушілерінің (индукторлары) әсерінен (мысалы РНҚ, ДРҚ, күрделі полимерлер) интерферонның түзілуі асқындайды. Интерферонның ондай демеушілері интерфероноген деп аталды. Интерферонның вирустарга қарсы әсерінен басқа қатерлі ісіктің өсуін тежеу, иммунитет дәрежесін көтермелеу және тағы басқа пайдалы қасиеттері бар.

Интерферонның әсер ету механизімі өте күрделі. Ол вирусқа тікелей залалды әсер етпей жасушаның арнайы кұрылыс құрамымен байланысқа түсіп вирустер еңген кезде оларға қажет ақуыздың түзелуіне кедергі жасайды. Интерферон неғүрылым ерте түзіліп, не денеге тыстан ерте ене бастаса оның әсері соғүрлым нәтижелі болады. Сондықтан, интерферонды вирустар қоздыратын бірталай аурулардың (мысалы тымау) алдын алу үшін, не болмаса вирустық созылмалы ауруларды (гепатит В,С, Д, ұшық т.б.) емдеуге қолданады. Интерферонның спецификалық қасиетінің бірі, адам ағзасынан алынған интерферон жануарларга әсерсіз. Иинтерферонды алу үшін екі жақты тәсіл қолданылынады:

а) Адамға, не адам лейкоциттеріне қауіпсіз вирус түрін жүқтырып, оларды интерферон түзуіне мәжбүр қылады, содан кейін интерферонды өндеп, қажетті препараттарды дайындайды;

б) Гендік-инженерлік әдіс. Белгілі бір микроб түрінің (пгевдомонада - немесе ішек таяқшасы) ДНҚ-на интерферонның генін жалғастырады. Өзгерген микроб арнайы ортада өсіп интерферон түзеді. Интерферонның бұл түрі рекомбинантты деп аталады. Оның Ресейде алынған түрінің ресми аты "Реаферон". Реаферон медицина тәжірибесінде қең қолданылады.

Тақырыбы: Антигендер, антидене. Агглютинация реакциясы. Преципитация реакциясы.

Сабақтың оқулық мақсаты:

Студент білу керек:

Антигендер, антиденелер дегеңіміз не? Тусініктемелері, химиялық табиғаты, қасиеттері.

Антигеннің антиденелермен өзара спецификалық байланысу реакциялары.

Студент атқара білу керек:

1.Агглютинация реакциясы жөне оның модификацияларын қою техникасын білу және оларды есептеу.

а.Шыныда агглютинация реакциясын қою.

б. ура емес агглютинация реакциясын қою (ТЕАР).

в.Оө жөне Нөаітлютинациясы реакциясын (демонстрацияда)

2.Преципитация реакциясы және оның модификацияларын қою техникасын білу жөне оларды есептеу.

а.Кольцепреципитация

3.Гельдегі преципитация реакциясы. (қосарланған иммунодиффузия әдісі). Оухтерлони бойышпа C.diphtreriae токсиндерін, СРБ-С-реактивті белок анықтау үшін гельдегі преципитация реакциясы (демонстрация).

Тақырып бойынша өз бетімен дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Антигенге тусініктеме, химиялық табиғаты, қасиеттері. Корпускулярлы және ерітіңді антигендер. Табиғи антигендер.

2. Антитендік детерминантқа түсініктемесі, табиғаты, антиген молекуласында оның саны, антигеннің спецификасы.

3. Гаптендер, толық жетілген антигендерден айырмашылыгы. Конъюгирленген антитендер. Ландштейнер реакциясы.

4. Микробтық жасушаның антигендері, орналасу орны, химиялық табиғаты. Микробтардың қарама-қайшы әсер ететін антигендер, химиялық құрамы, қан тобы антигендерімен, трансплантациялық антигендермен өзара байланысы. Инфекциялық процессте жөне иммундық жауап дамуындағы бүл антигендердщ маңызы. Форсманның гетерогендік антигендерінің сипаттамасы.

5. Жануарлардың және адам организмнің антигендері. МНС антигендеріне түсініктеме.

6. Антиденелер туралы түсініктер, олардың антигендермен спецификалық өзара байланысуы. Иммунитет реакциялары, екі фазалары, мінездемесі.

7. Агглютинация реакциясы. Реакцияның ингредиенттері, механизмі, қою әдістері, практикада қолдануы.

8. Шыныда және пробиркаларда агглютинация реакциясын қою өдістері, сары судағы титрді анықтау. Диагностикумдер, оларды қолдануы, О- жөне Н-агглютинациялары.

9. Тура емес гемагглютинация реакциясы, ингредиенттері, қою әдісі, практикада қоддануы.

10. Ко-агглютинация реакциясы.

11. Толық жетілмеген антиденелерді анықтайтын Кумбс реакциясы.

12. Преципитация реакциясы. Ингредиенттері, механизма, қою өдістері, қодданылуы. Диаганостикалық преципитациялайтын сары суларды алу.

13. Сақиналы преципитация (кольцепреципитация), гельде, калиллярларда преципитация реакциялары. Әр реакцияның маңызы және практикада қолдануы.

14. Иммуноэлектрофорез түсініктемесі, принципі, қолдануы.

15. Агглютинация және преципитацияның сәйкестігі және айырмашылыгы.

Ақпаратты—дидактикалык блок.

Антигендер — генетикалық бөгде заттар, адам организміне енгізгенде иммундық жауап тудырады (гуморальдық жөне жасушалық). Антигеннің беткейінде антигендік детерминанттар (детерминантты топтар) орналасады. Олар антигеннің спецификалығына жауапты.

Гуморальдық иммундық жауап антигендерге қарсы спецификалық алтиденелермен пайда болуымен көрінеді. Бүны организмнің иммундық жүйесі уш типті жасушалардың - макрофагтар, Т- жөне В-лимфоциттер қатысуымен жасайды.

Антиденелер - иммуноглобулин дер, спецификалық активтік орталарымен белгілі антигенмен комплекс антиген+антидене пайда болғызып байланысады. Антидененің активті ортасы ауыр және жеңіл полипептидтік тізбектерден пайда болған. Иммуноглобулиннің активтік ортасының пішіні, көлемі гомологиялық антигеннің детерминантына сөйкес келеді, ягни антиген+антидене комплексте байланысып иммунитет реакцияларын қалыптастырады. Иммунитет реакциялары ажыратылады антиген мінездемесі және өту жағдайы бойынша. Реакция екі фазадан құралады: спецификалық (көрінбейді) және (спецификалык емес).

Дата добавления: 2015-07-20