Читайте также:
|
Тіс шыққаннан кейін беті кутикуламен және кері дамуға ұшыраған кіреуке эпителийінің жасушалық компененттерімен жабылады. Тістің бетінде төмендегідей құрылымдарды – біріншілік кіреуке кутикуласын (сыртқы және астыңғы) және пелликуланы ажыратады.
Пелликула – тістің сыртындағы органикалық қабық, сілекейдің құрамындағы аминқышқылдары мен полисахаридтер құрайтын қанттардан құрылады. Пелликула гидроксиапатит кристалдарының бетінде құрылады деген көзқарас қалыптасқан. Пелликуланың рөлі әрқилы: бір жағынан қорғаныс қызметін атқарады, кіреуке кристалдарын ауызға түсетін қышқылдар әсерінен сақтайды; екінші жағынан микроорганизмдердің өзіне жабысып колониялар құруын немесе микробты қақтың құрылуын қамтамасыз етеді.
Микробты қақтың құрылуында белгілі бір реттілік сақталады: 1) бактериялардың пелликулаға бекуі; 2) жасуша сырттық құрылымының (матрикстің) пайда болуы; 3) бактериалардың көптеп өсуі және микробты қақтың қалыптасуы.
Бактериалардың пелликулаға бекуінің түрлі механизмдері бар. Бұл үрдіске үлкен мән берілуі – бактериалардың тіс бетіне бекуін азайту арқылы тістердің тісжегіге шалдығу мүмкіндігін төмендетуге болатындығында.
Бұл Silvestone анықтағандай бірнеше кезеңдерден тұрады:
1. микромолекулалардың адсорбциялануы;
2. мобильді бактериялардың химиялық бекуі;
3. тіс бетінде бактериялардың қайтымды бекуі;
4. олардың қайтымсыз бекуі;
5. екіншілік микрофлораның дамуы;
Клетка сырттық құрылымның (матрикстің) құрылуы микроорганизмдердің қызметіне байланысты. Матрикс екі құрамнан (компоненттен) тұрады: белоктардан (көбінесе сілекей гликопротеинінің туындылары) және бактериалық полисахаридтерден (көбінесе көмірсулар полимерлері). Белокты компонент микроорганизмдерден бөлінген ферменттердің сілекей құрамындағы сиал қышқылдарын шөктіруі нәтижесінде пайда болады.
Микробты қақтың құрамын зерттегенде, қақтың құрғақ бөлігінің еритін фракциясында - 6,9%, ал ерімейтін фракциясында – 11,3% көмірсулар бар екені анықталды.
Тіс қағы сахарозаға бай жұмсақ тамақтық заттарды пайдаланған кезде тез құрылады. Микробты қақтың құрамында көптеген бактериялар-стрептококтар, оның ішінде Str. mutans, Str. sanguis және Str. salivarius көптеп кездеседі және олар анаэробты ашытуды (брожение) қамтамасыз етеді. Бұл үрдіс кезінде бактерияларға субстрат болу үшін көмірсулар, ал кейбір жеке штаммдар үшін – аминқышқылдар керек. Сахароза фруктоза мен глюкозадан тұратын қос сахарид, тісжегінің пайда болуында маңызды рөл атқарады.
Тіс қағындағы ашу үрдісі және оның жылдамдығы осы үрдіске қатысатын көмірсулардың мөлшеріне байланысты болады. Қанттар ашуы кезінде рН деңгейі тез төмендейді (6-дан 4-ке дейін бірнеше минөт өткенде) және бұрынғы деңгейіне баяу оралады. Микробты қақтың құрамында сүт қышқылынан басқа құмырсқа, май, пропион және басқа органикалық қышқылдар кездеседі.
Кіреуке бетінде тіс тоғасының астында шағын ғана аймақта рН көрсеткішінің төмендеу мүмкіндігі сілекейдің буферлік қасиеті туралы ой тудыруы мүмкін. Құрамында карбонатты, фосфорлы және белокты буферлік жүйелер бола тұра, сілекей неліктен микробты қақ астындағы қышқылды ортаны бейтараптандыра алмайды?
Мұның себебі: микробты қақтың құрамына бейтараптандырушы құрылымдардың, мысалы, кальцийдің сіңе алмауында және қышқыл заттардың оның құрамынан диффузия арқылы сыртқа шығуының шектелуінде.
Басқа клеткалар сияқты, бактерияларда биополимерлер (нулеин қышқылы, белоктар, полисахаридтер, липидтер және б.,) бар. Бұрынырақ айтылғандай, тіс тоғасының құрамында анаэробты гликолиз жүргізуге қатысатын ферменттер бөлетін анаэробты бактериялар басым. Көптеген сүтқышқылды бактериялар өздері өсу кезінде қантты ашыта отырып, 90% сүт қышқылын бөліп шығарады. Гликолиздену үрдісі көмірсулардың қатысуымен сілекей аз кезде (ұйқтау уақытында) өте жақсы жүреді.
Тісжегі үрдісінің әртүрлі даму кезеңдерінде ауыз микрофлорасы да өзгеріп отырады.
Тісжегінің дамуында микроорганизмдер құратын клеткасырттық гетерополисахаридтердің немесе құрамына гликан, леван, декстран кіретін биополимерлердің рөлі өте зор. Гликандар бактерияларды бір-біріне және тіс бетіне жабыстыра отырып, тісжегінің пайда болуына күшті әсерін тигізеді.
Тісжегі кезінде тіс қағынан көп мөлшерде қышқыл құратын бактериялар штаммы өсіріледі. Олардың ішінде көп анықталатыны: Str. mitis, Str. sanguis, Str. mutans, лактобактериялар, фузобактериялар және б. Тістер тісжегімен көбірек жарақаттанған адамдарда тіс бетінде орын тепкен стрептококктар мен лактобактериялардың биохимиялық белсенділігінің жоғары екендігі анықталған. Кіреуке бетіне Str. mutans тобының таңдап орналасуын, декстран мен леванның жабыстырғыш қасиеттерінің жоғарылауын, микроорганизмдердің ферменттік белсенділігін көптеген авторлар тісжегіге ұшырағыштық немесе тісжегі қабылдаушылық жағдай (кариесвоспримчивость) деп бағалайды.
Соңғы жылдарда жүргізілген зерттеулер микроорганизмдердің қатысуынсыз тісжегінің дамымайтынын дәлелдеді.
Өткен ғасырдың 50-ші жылдарында Orlander және б., жас егеуқұйрықтардың бір тобын жақсы зарарсыздандырылған жағдайда, тісжегі тудыратын тамақпен қоректендірген. Бірақ олардың тістері жарақаттанбаған. Екінші топтағы егеуқұйрықтар үйреншікті жағдайда ұсталған. Олардың барлығының тістері тісжегімен жарақаттанған.
Дата добавления: 2015-12-01; просмотров: 83 | Нарушение авторских прав