Доктор Сальваторды сот процесі мұқата алмады. Түрмеде ол өзін өте сабырлы, өз күшіне өзі сенген кісі ретінде ұстай білді, тергеуші және сарапшылармен жолығысқанда, оларға бейне үлкен кісінің сәбиге көрсететін камқорсуы тәрізді сыңай танытатын.
Оның табиғатына енжарлық деген жат еді. Ол көп дүниелер жазды, түрме ауруханасында бірнеше рет ғажайып операциялар жасап үлгерді. Оның түрмедегі пациенттерінің арасында түрме бекетшісінің де әйелі бар еді. Қатерлі ісік өміріне қауіп төндірген. Кеңес беруге шақырылған дәрігерлер: бұл жағдайда медицина әлсіз дегенді айтып, әйелге көмектесуден бас тартқан шақта, Сальватор оның өмірін сақтап қалды.
Сот болар күн туды. Соттың ат шаптырымдай кең залы кірем деушілердің бәрін бірдей сыйғыза алмады.
Жұрт деген дәлізде топырласып, үй алдындағы алаңға шейін қаптап кетті, ашық тұрған терезеден сығаласып, өліп барады, түге. Көптеген әуесқойлар сот үйінің қасында өсіп тұрған ағаштардың бұтақтарына жайғасып отыр.
Сальватор сабырлы күйі айыпкерлер отыратын орындыққа келіп жайғасты. Оның өзін-өзі тәкаппар ұстайтыны соншалық, сырт кісіге ол айыпкер емес, қайта соттың өзі боп көрінетін секілді. Сальватор қорғаушыдан бас тартты.
Нешеме жүздеген жанарлар қадала қалған. Бірақ Сальватор тіктеп қарай қалса, оған төтеп берер жан жоқ.
Ихтиандрды көргісі келгендер бұдан аз емес, бірақ ол залда жоқ еді. Соңғы күндері Ихтиандрдың денсаулығы нашарлап кеткен де, ол ұдайы дерлік күбідегі су ішінен шықпайтын, бір жағынан мазасын кетірген қызыққұмарлардан қашқандағысы бұл. Сальватордың сотына Ихтиандр тек айыптаушының куәсі ретінде ғана – дәлірек айтқанда, прокурордың тілімен сөйлер болсақ: заттай дәлелдің бірі ретінде қатысуы тиіс.
Ихтиандрдың өз басының қылмысты істері кейін, Сальватордың сотынан соң жеке қаралуы керек болатын.
Прокурордың бұлай етуге мәжбүр болған себебі – епископ Сальватордың ісін тездет деп асықтырумен болды да, ал Ихтиандрға қарсы айыптар жинау үшін көп уақыт қажет еді. Прокурордың тыңшылары «Пальма» пулькериясында Ихтиандр айыпкер ретінде қатысуы тиісті болашақ процеске қажетті куәлерді аса сақтықпен, сөйте тұра мейлінше жігерлілікпен жинастыра берді. Әйтсе де епископ: егер құдай тағала Ихтиандр пақырды о дүниеге алып кете қойса, ең дұрысы сол болар еді дегенді прокурорға әлсін-әлі ескертумен болды. Мұндай өлім – жасаған иемнің дүниеге әкелген пендесін өзгертуге адам қолы араласқанда не боларының ең ұтымды дәлелі болып шығар еді.
Ғылыми сарапшылыққа шақырылған университеттің профессоры өз тұжырымдарын оқып берді.
Сот аудиториясы ғалымдардың пікірін бір де бір сөзін қалт жібермей, өте ұйып тыңдады:
– Соттың талап етуі бойынша, – деп бастады сөзін соттың бас сарапшысы, жасамыс профессор Шейн, – біздер профессор Сальватор зертханасында операция жасаған хайуандар мен Ихтиандр дейтін жас жігітті тексеріп қарап шықтық. Біз оның шағын ғана, бірақ білімпаздықпен
жабдықталған зертханасы мен операция бөлмесін де қарап көрдік. Профессор Сальватор өз операцияларында электр қайшыларды, ауру жұқтырмас ультра күлгін сәулені және сол сияқты жетілдірілген ең жаңа хирургиялық техникаларды қолданып қана қоймай, өзге хирургтерге әзірше белгісіз бір керемет аспаптарды қолданады екен. Сірә, олар осы кісінің тікелей тапсырмасы бойынша жасалса керек. Мен профессор Сальватордың хайуандарға жасаған тәжірибелеріне көп тоқталып жатпаймын. Бұл тәжірибелер түпкі ойы аса батыл және жүзеге асырылуы одан да керемет операцияларға айналған: бұлшықет тарамдары мен тұтас мүшелерді ауыстырып жамау, екі хайуанды бір-біріне тұтастырып тігу, қос тыныстыны бір тыныстыға айналдыру немесе керісінше жасау, еркек малды ұрғашы ету, жасартудың жаңа тәсілдерін қолдану т.т. Сальватордың бағынан біз 14 жасқа дейінгі неше түрлі үндіс тайпаларының балаларын жолықтырдық.
– Балаларды қандай күйде көрдіңіздер? – деп сұрады прокурор.
– Барлық баланың да дендері сау, әрі шат. Олар бақ ішінде асыр салып, неше түрлі ойындар ойнап жүрді. Олардың көпшілігін Сальватор өлімнен арашалап қалған. Үндістер оған қалтқысыз сенген де сонау алыс түкпірлерден, Аляскадан бастап Отты жерге шекті қиырлардан іздеп келген, араларында эскимостар, ягандар, апачилер, таулапангилер, санапандар, ботокудтер, панолар, араукандар бар.
Залдан әлдекімнің күрсінгені естілді.
– Барлық тайпалар балаларын қаратуға осы Сальваторға әкелген.
Прокурор тыпырши бастады. Епископпен арада болған әңгімеден кейін бүкіл ойы басқадай бағыт алғаннан кейін ол Сальватордың атына айтылып жатқан мынадай мақтау сөздерді тыныш отырып тыңдай алмайтын, сол себепті де сарапшыға сауал тастады:
– Сіз Сальватордың операцияларын пайдалы және мақсатты деп айтудан саумысыз, сірә?
Бірақ сот төрағасы жүзі суық, ақ шашты шал, сарапшы әлгі сауалға қоштап жауап қата ма деп қауіптенді білем, тезірек сөздерін бөлді:
– Сотқа сарапшының ғылыми мәселелерге деген көзқарасының қажеті жоқ. Сөзіңізді жалғай беріңіз. Араукана тайпасының түлегі Ихтиандрды тексергендеріңізден не шықты?
– Оның денесі жасанды қабыршақпен қапталған, – деп сөзін жалғады сарапшы. – Ол әлденендей бір беймәлім, икемді де созылмалы, бірақ мейлінше берік заттан жасалған. Бұл заттың тұжырымы әлі жасалып біткен жоқ. Суда жүргенде Ихтиандр кейде бүктетілуі екіге теңдей келетін ауыр флинтгластан жасалған, шынысы да айырықша көзілдірік киеді екен.Оның су астындағы дүниені анық көруіне мұның көп пайдасы тиген. Ихтиандрдың денесінен қабыршақты шешіп алған кезімізде, біз оның қос жауырынының астынан диаметрі он сантиметрлік дөп-дөңгелек тесікті таптық, оларды акуланың желбезегіне ұқсас бес бірдей жіңішке тілкемдер жауып тұрады екен.
Зал ішінен таңырқап, таңдай қаққан дыбыстар естілді:
– Иә, – деп сөзін жалғады сарапшы, – бұл бір қарағанда ақылға сыймайтындай, бірақ Ихтиандрда адамның өкпесі де бар, сөйте тұра акуланың желбезегі де бар. Сондықтан да ол жер бетінде де, су ішінде де өмір сүре алады.
– Адам-амфибия ма? – деп кекете сұрады прокурор.
– Иә, бір себептен солай, қос тынысты, қос мекенді адам.
– Иә, Ихтиандрда қалайша акуланың желбезегі болуы мүмкін, – деп сұрады төраға. Сарапшы қолдарын кең жайып ишарат білдірді де, қайыра тіл қатты:
– Бұл жұмбақ, оның сырын, бәлкім, профессор Сальватордың өзі айтқысы келер. Біздің пікіріміз мынаған сайды: Геккельдің биологиялық заны бойынша, әрбір тірі жәндіктің өзінің өсу барысында жер бетіндегі осынау тірі жан-жануардың ғасырлар бойғы өткен жолын қайталары хақ.
Мәселен, адам баласын бір кездерде желбезегі арқылы тыныс алған ата-бабаларынан тараған деп толық сеніммен айтуымызға болады.
Прокурор орындығынан көтеріле беріп еді, төраға белгі беріп тоқтатып қойды.
– Өсуінің жиырмасыншы күнінде адам ұрығында бірінің артына бірі тіркескен төрт желбезек бүктесіндері пайда болады. Бірақ кейінірек адам ұрығында желбезек аппараты қайта өзгереді: алғашқы желбезек доға – есту сүйектері бар құлақ тесігіне және евстахий түтігіне айналады; желбезек доғаның астынғы бөлігі иекке айналып өсіп шығады, екінші доға қосалқы бөлшекке және тіл асты сүйегіне, үшінші доға көмейдегі домалақ шеміршекке айналады. Біз профессор Сальваторға Ихтиандрды жатырда жатқан ұрық кезінде оның өсуін тоқтатудың сәті түсті дей алмаймыз. Рас, ғылымда нағыз ересек адамның мойнында, иегінің астында өспей қалған желбезек тесігі кездесетіні белгілі жайт. Бұларды былайша айтқанда мойын ісігі (фистула) деп атайды. Бірақ шеміршектің мұндай қалдығымен, әрине, су астында өмір сүре алмайсың. Ұрық дұрыс өспеген жағдайда екінің бірі болуы тиіс: иә, шеміршек өсіп-дамиды, бірақ ол есту органдарының есебінен немесе басқадай анотомиялық өзгерістер туғызу жолымен дамиды. Ал онда Ихтиандр не балық, не адам емес, басы жетілмеген құбыжық болып шығар еді немесе адамның табиғи өсу жолы жеңуі тиіс, ал ол шеміршектерді жою есебінен ғана өріс алады. Әйтсе де Ихтиандр әдеттегідей дені сап-сау жас жігіт, оның есту қабілеті, иегі де көп-көрім, өкпесі де жұрттікіндей, тек осылардың сыртында онда табиғи қалыптасқан шеміршек те бар. Шеміршек пен өкпе қайтіп жұмыс істейді, олардың бір- бірімен байланысы қандай, су шеміршекке ауыз бен өкпе арқылы бара ма, әлде су шеміршекке біз Ихтиандрдың
жауырынының астынан тапқан дөңгелек тесік арқылы өте ме, бұл арасын біз білмейміз. Егер біз анатомиялық сою жүргізгенде, бәлкім, бұған жауап берер де едік. Қайталап айтайын, бұл жұмбақ, оның шешімін тек профессор Сальватордың өзі ғана айта алады. Профессор Сальватор бізге Ихтиандрдың егіз бауырлары іспетті – ягуарға ұқсас иттер, адам білмейтін таңғажайып мақұлықтар мен қос мекенді маймылдар қайдан шыққанын түсіндіріп беруі тиіс.
– Сіздің жалпы тұжырымыңыз не сонда? – деп сұрады төраға сарапшыдан.
Ғалым және хирург ретінде өзінің де аты әйгілі профессор Шейн ашықтан-ашық былай деді:
– Шынымды айтсам, бұл мәселеде мен түк түсінбеймін. Тек мынаны ғана айта алам: профессор Сальватор жасаған істер тек кемеңгердің ғана қолынан келеді. Сальватордың хирургтік шеберліктің шыңына шыққаны сонша, сірә, оған адам мен хайуанның денесін өзінің қалауымен қалай еткісі келсе, солай бөлшектеп отыруға, қайтып жинауға немесе қажетінше өзгертуге шамасы жететін болған. Ол мұны шын мәнісінде тамаша жүзеге асырғанына қарамастан, оның батылдығы мен ойының ұшқырлығы... делқұлылықпен шектесіп жатқандай.
Сальватор кекесінмен мырс етті.
Әлбетте, сарапшылардың мұның халін жеңілдету үшін түрмеге емес, ауруханаға орналастырулары үшін, оны есінен ауысқан делқұлы деп жариялауды ұйғарғанынан бұл бейхабар еді.
– Менің оны делқұлы деп жариялауға да негізім жоқ, – деді сөзін жалғап сарапшы Сальватордың кекесінін байқап қап, – бірақ қалай дегенде де, біздің ойымызша, айыпкерді жынданып ауырғандарды жатқызатын санаторийге жіберіп, ұзақ мерзімдер бойы психиатр дәрігерлердің бақылауына алу қажет.
– Айыпкердің жынданғаны жайлы сотта бұрын мәселе көтерілген жоқ. Сот бұл жаңа жағдайды талқылайтын болады,
– деді төраға – Профессор Сальватор, сарапшылар мен прокурордың кейбір сауалдарына жауап беруге құлқыңыз соқпас па екен?
– Иә, – деп жауап қатты Сальватор, – мен түсінік берем. Бірақ ол сонымен бірге менің соңғы сөзім болып та есептелсін...
Дата добавления: 2015-12-01; просмотров: 50 | Нарушение авторских прав