Электр ағымының бүліндіргіш әсері

Адамға найзағай немесе техникалық электр ағымдары өсер етуі мүмкін, Адамға найзағай түскенде оның денесі арқылы өте қысқа мерзімде тым үлкен кернеудегі (миллион вольтқа дейінгі) электр ағымы өтеді. Бүл кезде найзағайдың әсерінен денеде күйіктер пайда болады, тіндерге ерекше тармақталған қан қүйылулар, тіндердің қарайьш кетуі және өлетгенуі байқалады. Кейбір дене мүшелері үзіліл кетуі мүмкін. Адам жүрегі мен тынысы тоқтал қалудан өледі.

Техникалық элекір ағымьшың бүліңціргіш әсері (электросоққы) оның түріне (түрақты немесе ауыспалы), күшіне, кернеуіне, өту бағытына және оту уақытына, сонымен қатар тіндердің кедергшік қасиетіне жөне организмнің жалтхы жағдайына байланысты.

Электр ағымыныц күші бірдей болғанда, түрақты электр ағымына қарағаңца, ауыспалы электр ағымы организм үшін қауіпті. Күші 100 мА әсер еткенде электр ағымы адамның өліміне әкеледі. Күші 12—25 мА, жиілігі 50-60 Гц ауыспалы электр ағымы дене мүшелерін тырыс-тырып тастайды. Осыдан электр сымына тиген дене мүшесі тырысып, одан айырыла алмай қалады.

Электр ағымыньщ кернеуі 40 вольтқа дейін организмнің зақымдану-ына әкелмейді. Оның кернеуі 1000 вольтқа дейін көтерілгенде 50%,

3000 вольтқа дейін көтерілгенде - 100% зақымданған адам жан тапсы-рады. 42,5 вольт кернеуі бар ауыспалы электр ағымының зақымдық қауілі Ш вальт кернеуі бар тұрақты электр ағымының зақьщдық қауіпімен тең Ьолады. Бірақ тұрақты электр ағымының қауіптілігі 450-500 вольт кернеуге деиш і ана ауыспалы ағымнан аз болады. Ары қарай тұрақты электр агамының кернеуі көтерілуіне байланысты ол ауыспалы ағым-нан қауцтрек болады.

Кедергілік қасиеті. Ауыспалы электр ағымына адам денесінің жалпы кедергшершщ жиынтышн импеданс дейді. Ол тшдердің белсевді (ом-дық) және қаита өсерленген (сыйывдылық) кедергілерден түрады. Терінің сыртқы эшадермалық қабатының электр ағымьша кедергісі бойынша 1 орыңца (2 мпн. Ом), ары қарай сіңір, сүйек, жүйке жөне булшықет тщдері, қан - кедергісі азаюьша қарай орналасады. Жүлын - ми сүйы-ғьшда ең аз кедерп болады. Адам денесінің жалпы кедергісі орташа 100 UW і)м (1000-нан мшшмщцаған Ом-ға дейін).

Терінің ылғал болуы кедергіні төмевдетеді. Қүрғақ терінің кедергісі молырақ болады. Тері кедергісінің мөлшері электр ағымының күші мен кернеуше байланысты. Оның кернеуі 10-40 вольт болғанда терінің эпвдермисш жарып өтеді. Осыдан 220 вольт электр кернеуі дененін кедерпсш күрт төмендетеді.

Элепр ашмыяыц денеден өту бағыты. Төменнен жоғары карай өт-кен түрақты электр ағымы жоғарыдан төмен қарай өткен ағымнан қауштірек боладм. Бүл кезде жүректің синустық торабы катодтың қоздырғыш әсерщде болады да, оньщ үшы анодтык қозуды әлсірететін өсершде болады. Осыдан синустық торабынан шығатын қозу өтіазпштіктщ үдемелі бөгелуімен түйіседі. Бүл электр ағымы өткевде жүикелік қабылдағыштар (рецепторлар) мен өткізгіш талшықтар ьүлшықеттер мен тепс салалы ет талшықтары және бездік тіңдер қат-ты қоздырылады. Осьщан бүлшықеттер мен тегіс ет талшықтары ты-рысып жиырылып қалуынан аяқ-қолдың буынынан шығуы жшшшкгердаң сынуы, дыбыс байламының жиырылуы, тыныс алудың тоқтауы ершсіз дәрет бүзылуы жөне қан қысымының көтерілуі байқ-алады. Слмпатикалық жүйке жүйесінің қозуынан катехоламиндердін (адреналин, норадреналин) қанға көптеп шығарылуы болады, Бүдан шікі ағзалар мен дене мүшелерінің қызметтері бүзьшады.

Электр ағымыиың бүліндірііш өсер ету жолдарында элекгрохимия-лық өсері маңызды орын алады. Электр ағымы теріден өтіп ертүрлі тшдердщ жасушаларында электролиздік тепе-тевдікті бүзады, олардьщ биологиялық әлеуетш езггртін, жасуша мембраналарыньщ пояяризаци-ясына өкеледа. Тівдердің анод орналасқан аумағывда оң дөрмені бар иоңдар жиналады (қышқыл реакция пайда болады), катод жағында теріс дәрмеш бар иовдар жиналады (сілтілік реакция болады). Осадан жасу-шалардащ қызмет атқару жағдайы өзгереді. Анодтын астывда к^ішқыл реакцин болғаңдықтан тіадік нәруыздар үйып қалады. Содан дамитын яекрозды коагуляцвялық неЕрт дейді. Ал, катод орналасқан тіннің аума-ғында сшплік реакция болғавдықтан тіңдік нәруыздар кдтты ісініп кетеді.

Мүны колликвациялық некроз дейді. Бүндай қүбылысты электр ағымы-ның электролиздік өсері деп атайды. Бүл қүбьиіыс жүрек етіне әсер еткенде оньщ жауап қайтармайтьш (рефрактерлік) фазасын қысқартып, жүйкелік серпіндердің үдемелі кері айналып жүруінен ет талшықтары-ның жьшылығы (фибрилляциясы) дамуына өкеледі. Электр ағымының әсерінен тыныс алу мен қан тамырларының қимылдық орталықтары-ның бүлінуі олардағы жүйке жасушаларьшың бүзылыстарьшан дамиды. Өйткені нейрон мембраналарьшьщ қатты деполяризациясы, олардың цитоплазмасындағы нәруыздардың үйып қалуы болады.

Электр ағымының өсерінен дамитын клиникалық өлім кезінде жү-рек етінің жыпылығы үзақ сақталуы мүмкін. Сондықтан бүндай өлген адамдарға биологиялық өлімнің айғақты белгілері пайда болғанша ме-дициналық (қолмен дем алдыру, жүрекке ысқымақ (массаж) жасау) жердем көрсету қажет.

Электр ағымының әсерінен адамның өлімі тыныс алудың және жүректің тоқтап қалуынан болады. Тыгаыс алудың тоқтауы:

• тыныс орталығыньщ зақымдаігуынан;

• тыныс орталығын қанмен қамтамасыз ететін омыртқа артерияла-рының жиьфылып қалуынан;

• тыныс алуға қатысатьш бүлшықеттердің жиырыльш қалуынан;

• дыбыс байламдарының жиырылып қалуынан;

• тыныс алу жолдарының бітелуінен, дамиды. Жүректің тоқтауы:

• жүрек қарыншаларының жыпылықтауынан;

• коронарлық қан тамырларының жиырылып қалуынан;

• қан тамырларыньщ қимылдық орталығының зақымдануынан;

• кезбе жуйкелерінің межеқуаты (тонусы) көтеріліп кетуінен, да-миды.

Дата добавления: 2015-12-01