баланс теориясы 3 страница

Читайте также:

64. Француз ғалымдарының бух есептеудегі 3 функциясы

Француздык есеп ойларынын түпнүскаулык дамуы екі автордың енбектерімен басталды: Эжен Пьер Леоте - коммерциялык пәндердін окытушысы. Адольф 1 ильбо - бухгалтер-практик. Олар бастапкыда Франиияда, содан соң эле.мдік бухгалтерия эдебиеттер ішіндеп таза экономикалык багытты тапты. ягни I Іачолиден кейін есеп элі де математикалык пэн ретінде карастырылды.

Леоте мен Гильбо есептін 3 формасын шыгарды:

• функция: шот жүргізушші;

• функция: әлеуметтік;

• функция: экономикалык.

Сонымен катар олар шаруашылык операциялардын үлгісін куруга тырысіы.

R=v+x; R-y-гх;

R- өз күмы: у- сатудан түскен түсім: х - каржыдык нэтиже.

Кез келген операцияның болуы мүмкін:

1) \>0: 2) х=0: 3) х<0.

65.Европадағы 17ғ соңындағы француз есептерінің қолданылуы

17 ғасырдың 2ши жартысында Франция әлемдегі ең қуатты мемлекеттің біріне айналды. Оның есебі бүкіл Европада қолданыла бастады. Италиядағы есеп практикасы да 19ғ дейін француздық идеяларды қолданды. Екіжақты жазу Италияда пайда болып,бүкіл Европаға, оның ішінде ең алдымен Францияға тарады. Екіжақты жазуды жекелеген фирмаларда қолдана бастады, кейін 50 жылдан соң Л.Пачолидің еңбегінен кейін француз тілінде 3 кітап шықты. Ол В.Менгер, Я.Импир, П.Савон. Француз авторлары оған өз атауын берген болатын – comptabilite, бұл атау кейін көптеген елдерде қолданылды, оның ішінде Ресейді атап өткен жөн. Алғашында француздық тікелей есеп жүргізу – инвентаризация қолданылды. Кейін құжаттар пайда болды, енді есеп жаңа сатыға өтті.

66.Европа елдеріндегі италияндық есептеуді енгізу және қолданылуы

XIX гасыр басынан бастап Итальяндык есепте екі тенденция белгілі болды:

• біріншісі - есепті күндылыктардың козғалысымен сакталуымен байланысты пайда болатын катынастардаи шыгады деп түсіндірді (заңдылыкты бағыт);

• екіншісі - есепті күндылыктарды есепке алуға негізделген деп түсіпдірді (экономикалык бағыт).

Бірінші тенденция - Николло Анастасио мен Джузеппе Борначи- нимен байланысты. Н.Анастасио (1803 жыл) екі маңызды ойлар шығарды:

3. есеп- меишік иелерінін кұкығы мен міндеттемелерін тіркеу;

4. есептік жүйенін оріасында капитал шоты түр;

Барлык шаруашылык өмір деректері осы шотпен байланысты болу керек. Ал Д. Борначини (1818жылы) үшін бухгалтерия әкімшілік бұйрыктарды жургізу жэне реттеу. алдын алу мэдениеті.

Бакылау - бүл есептің шынайы форм асы деп санады.

Екінші тенденция- экономикалык багыттын жактаушылары сонгы корытындысында барлык шоттарда күндылыктар есепке алынады деп сапады. Олар оз іеориясын материалистік деп атады.

Материал исті к тсорияныц түжырымы Джузеппе Людовико Критпен (І 838 жылы) берілді. О.ч есепіін максаты шаруашылык кызмет нэтижелерін зерттеуде деп санады.

Бухгалтерияныц даму барысыпда Италияда 2 мектеп эрекет етті:

• Ломбарттык - бул мектептің негізін калаушы бухгалтер Франческо Вилла (1801-1884 жыл дары) болды. Ол есептін зандылык жэне экономикалык максапарын біріктірді. Вилла білімі бойынша заціер карсы оргаидарынын жұмысшы жан - жакты білімді адам болды. Вилланың айтуынша бухгалтерлік есеп 3 бөлімнен түрады:

L. экономикалык әкімшілік катынастар облысы (есеп теориясы);

M. регистрлерді жүргізу тәртіптері мен оларды тәжірибеде колдану:

баскаруды ұйымдасіыру. сонын ішінде шоттарға ревизия жургізу.

67.Л.Флори оқуындағы баланс түрлері

Л.Флори баланстың екі түрін бөліп көрсеткен болатын:

1. мерзімаралық

2. қорытынды

Бірншіс бас кітаптағы шоттардың ағымдағы сальдолары- оған мерзімдер раралығындағы қаржылық нәтижелержатады.

Екіншісі инвентаризация мәліметтер бойынша құрылды. Оған нақты қаржылық нәтижелер жатады.

Л.Флори барлық шоттарды 4 топпқа бөлді:

1. капитал

2. номиналды шот(операциялық)

3. сауда шоттары(материалдық)

4. есеп айрыс шоттары

68.14ғ соңындағы шығыс елдеріндегі есептеу құралдары

68. Ертедегі Египетте біздің эрамызға дейін 2000жылдары кіріс-щығыс есебі пайда болыпты. Бұдан соң, дайындалатын ағымдағы есеп, байланысы жоқ түгендеуші, үзілмелі(есеп орнына) қолданыла бастады. Есеп міліметтерін тасымалдауша папирустарға тек қана мүліктер қалдығын ғана жазын қоймай. Мүліктер өрісіндегі барлық әрекет өзгерісте жазылаьтынболған. Ертедегі Египетте XIVғ. материалдық есеп пен шығындардың сметалық есебінгің элементтері біріктіріліп, негізінен материалдық құндылықтар қозғалысының күнделікті есебі жүргізіліді.

Ежелгі Вавилонда XIVғасырға дейін, есептеулер жұмсақ балшықтарға жазылған. Егер есептеулер қате болған жағдайда, балшық тақтайлар жойылған, оның орнына басқа балшық тақтайшалар жазылып отырған. Есеп құжаттары «осы жылғы», «келесі жылғы» құжаттарға топтастырылып, арнайы жәшіктер мен дорбаларға сақталынған. Біздің жыл санауымыздың XIV ғасырынан бастап, бух.есеп жекелеген құқықтық қасиеттері заңды түрде таныла бпстаған.

Ежелгі Парсыда XIVғ бух есептің негізгі есептеу құралдары Ибн-Халдун ойлап тапқан сметалық тақтайшаларда жүргізілген. Оның үстіне жазылған есептеулер екі жақты жазуға өте ұқсас болған. Парсылар, есептеуді арнайы жасалған жеті бөлшекті құрылғымен есептеген.

Ежелгі Қытайда бух.есептің дамуы қарқынды түрде жүзеге асты. Қытайлықтар, астық пен мал санарын тексеріп отыру үшін, арнайы белгілер ойлап тапқан.

1937жылы Джордж Ифраның келтірген мәліметіне қарағанда, XIV ғасырда барлық Шығыс елдерінде қолданылған, таразылық және ақшалай өлшем жөніндегі ұғым «кар» Қытайдада пайдаланылған.

69.Пачоли трактаттары және оның маңызы

Бухгалтерлік есел бойынша бірінші кітап математик. монах Лука Пачоли 1494 жылы жазып шығарды.

Іііын мәнінде бүл кітап математика бойынша жазылған және «Арифметика, геометрия соммасы. препорциялар мен катынастар туралы ілімі» деп аталынды. Бірак оның ішінде «Шотіар мен жазулар туралы трактат» деп аталатын бөлімі болды. Онда екі жакты бухгалтерия жүргізу тәсілі сипатталды.

Лука Пачоли өзінің «Шоттар жэне жазулар туралы» трактатында шаруашылык операпияларын. тіркеу жіне кітаптарды жүргізу женінлегі орын алған әдістерді. мемориялдарды (естелік кітаптар). журналдарды. Бас кітапты. кошірмелері түскен кітаптар. жазылған хаттар жэне меншік иесі муліктерінің тізімі толык гүскен мүліктік кітаптардағы жазуларды талдай келс екі жактылык заңдылыкты жазып_: мұның негізінде созсіз тиімді шоттар мен кітатар кұруға болатындығын дэлелдеген.

Лука Пачоли математика мен бухгалтериянын тар их ы на жер жүзінде екі жактылык принииптін негізін кағазға түсіріп жазған галым ретіняе танылды. Алайда кенбір тарихи деректерге сүйенсек көптеген ғалымдардін келісілген тұжырымдарына карағанда бухгалтерлік есептегі екі жактылык жазу Лука Пачолидің жазган трактатынан бурын едәуір ертерекіе пайда болеа керек.

Мұнын дэлелі регінде белгиялык тарихшы Раймонда де Рувераның «Как возникла двойная бухгалтерия (1958 жыл)» атты еңбегінде жазылған бухгалтерлік есеп тарихыпа тэн флорентикалык есеп варианты жөнінде келтірген мэліметтерін айтуга болады.

70.Есептеудің парадигмасы

Парадигма – ортақ негіздемелердің жиынтығы. Оларды кәсіпқойлар бөліп қарастырады. Кәсіпқойлардың осы тұрғыда пікірлері де әртүрлі. Біреулері шаруашылық есебін жүргізу арқылы оның өзгерісін тіркеу керек деген пікір атса енді біреулері әрбір өзгеріс тіркеліп екі рет фиксация жасалуы керек деп айтады. Ал үшіншілері ақшалық бағалау өз мағынасын жоғалтады даген пікірлер айтады. Осыдан есепте шығындар мен кірісті фиксациялау керек деген ой туындайды. Оның 3 парадтгмасы бар:

1. Униграфиялық

2. Диграфиялықизация

3. Камеральдық

Униграфиялық есеп парадигмасы кейде қарапайым бухалтерия деп те аталады,себеебі ол екіжақты жазуды талап етпейді. Униг-қ есептің кемшілігі инвентаризацияның қаржылық нәтижелерін шешуге мүмкіндік бермеді. Сондықтан 15 ғ европада 18ғ ресейде бұл парадигманың орнын екіжақты жазу басты.

Диграфиялық бұл парадигмада инвентаризация қолданылмады, қаржылық нәтиже кредит және дебет бойынша есепке алынды. 16 және 15ғ бұл парадигманың ашылуы ақыл ойдың ең жоғарғы жетістігі деп аталды.

Каеральдық – басқаша оны бюджетті деп те атайды. Бұл жерде мемлекеттік шығындар мен кірістер есебі жүзеге асып отырды.

71.Екіжақты бухгалтерияның пайда боолуы

Шоттар коп уакыт бұрын пайда болды. О.пар алғашкы олшемдерімен жүргізілді. яғни ондылықтар - натуралды бірліктерге, касса - акшалай олшем бірлігінде. Бірі екіншісіне сәйкес келмейтін еді. Шарувшылықтыңғ нәтижесі табыс сияқты жанама категорияларымен емес. байлыктын өсуімен сипатталды.

/К. Ирсонның (1678 жылы) озі XII гасырдан бзстап бухғалтерлік есептің үш түрінін барын aTaraHjJ

[]., камеральды (касса бойынша кірістер меп акшалардын толемдері тіркелді).

• карапайым, оған барлык мүліктік жэне шоттар жатады. олар дебеі-кредиі принииіпсрі бойынша жүргізілді. бірак есептік жиьінтыккы жеке қорлар шоттары кірмейді. әлі жүйс калыптаспаған

• екіжакты - оған жеке корлар шоттары кіредЫ

«Екіжакты жазу» үғымы бірден пайда болған жок және де Д.А.Тельспте (1525) ецбектерімен байланысты. бірак Пиетро Паоли Скали 1755 аркыльі кенінен таралган болатын.

XVIII гасырдан бастап XIX гасырдың ортасына дейін екіжакты бухгалтерия үлттык шаруашылыктың бір саласынан екінші саласын. бір елден кейін скінші слді жаулап алады. Онын жетістігінің шешуші кезені (1494 жылы ұ.пы итальян математигі Лука Пачолидін «Арифметика. геометрия соммасы, пропорциялар мен каіынастар туралы ілімі» апы кітабыиын шағуымен катар келеді. Ондагы «Шоттар мен жазулар туралы трактаты» атты трактатында екіжакты бухгаптериянын сауда кәсіпорынынын практикасына колданысы кенінен сипатталган. Бүл кігап кейінгі есептік ойлардың дамуына үлкен ыкиалын тигізді^

Бұл экспансия екіжакты бухгалтер и я мын итальяндык бухгалтерия нын ескі жэне жаца формаларында кенінен таралуына байланысты еді. Мұндай жағдайда эртүрлі елдерде түрлі модииикаииялар пайда болды. Есептік идеялар е\;ес бухгалтерлік есептіп проиедуралык колданыстары дамыды.

72.Орта ғасырдағы шаруашылық есеп.

Ортағасыр дэуірінде негізінен екі багыттагы: е камералдык (лабораторияда өңделіп. жуиеге келтірілетін) ғылыми өндеу жумыстары

с карапайым бухгалтерия калылтаскан.

Камераідық багыттагы бухгалтерияда есеп обьектісіне тэн кассалык және кассага түсетін акша мен каесадан төленетін акшалар есебі жургізілген. Барлык түсетін жэне төленетін акшалар міндетті түрде арпайы тіркеуден өткізіп. табыстар мен шыгындар жөніндегі мэліметтер алдын ала есептелініп жазылатын болған. Яғни ағымдагы есеп жүргізу тіркеу аркылы шоттарды колдану аркылы олардын аткарган міндетін аныктау. Есеп жүргізу ережесі пайда болуы. Сол талапка сэйкес арнайы кітап журнал кол дана бастады.

Карапайым бухгалтерияда барлык мүліктер есебіп жургізумен катар. кассаның то.пык есебінде кунделікті жүргізіліп. табыстг.р мен шыгындар есебі бухгалтерлер үшін ен негізгі обьектілер болыл таны іган.

Қарапайым бухгалтерия орісінде барлык мүліктер есебі арнайы шоттар да дебиттік жэне кредітітік лринциппен жүргізілген. Меншікті каражаттар есебі карапайы бухгалтериядагы акпара'гтар жуйесіне жазылмаған. Біртіндеп тауарлы шаруашылыктын тездеп өрістеуіне сай бірінші кезекке акша меи міндегтемелер есебі енгізіле бастаган. М.үнын негізінде вексельдер мен чектер пайда болды. Сатылатын тауарлар ушін нссис алу мумкіндігі лайда болды. (Ііаруашылык жүргізудің басты максаты байлықтын осу каркынымен өлшеніп. сатылған нэрселерден түскем лайда жанама категория түрінде каралып отырды.

73.Ежелгі Грециядаға бухгалтерлік есеп жүйесінің пайда

Ежелгі Грецияда есеп гипспен әкелген тақтайшаларда жүргізілді. Кейбір жағдайларда папирустар қолданылды. Бірақ ол өте қымбат болды. Алғашқы жазбалар үшін саз балшықтан жасалған қыштар қолданылды.

Греция бірінші есептеу құралының отаны болып саналады. Мұнда абак ойлап табылды. Осының ең біріншісі монета түрінде ақшалар пайда бола бастады. Бұл құбылыс есептің дамуындағы ең елеулі ырғақ болды: ақша бастапқыда есепке алудың өз бетіндік құралы ретінде саналды, кейін есеп айырысу құралы ретінде және соңында құндық өлшем функциясын атқарды. Яғни, олар барлық мүлікті өлшейді.

Ежелгі Грецияда есеп гипспен ақталған тақтайшайларда жүргізілді. Тиын түріндегі ақшалар пайда болғаннан бастап, келесі міндеттерді атқарады:

· есептің өзіндік объектісі

· есептесу құралы

Шаруашылық өмірдің барлық факторларына хронологиялық жазулар жүргізілді, кейін рекапитуляция, яғни барлық жаруларды, операцияларды хронологиялық түрде жүйелі жазу. Сынақ төлемдер енгізіліп, төлемдерді басқа кассаларға аудару болады. Кезеңдік жарияланатын есеп те болды.

74.Ежелгі Египеттегі есеп жүйесінің дамуы

Бірнеше мың жыл бұрын адамдар папирус жасап үйренді. Кейін шарушылық өмір деректерін папирус орамдарында (бос беттер) тіркеді. Орамдардың ұзындығы 4-5м., биіктігі 24-18 см. құрады. Жазба қара және қызыл бояумен жүргізілді. Папирустың формасы кестелік нұсқада көрсетілді. Египеттік жазушылар бағана бойынша әртүрлі құндылықтардың атауын, ал жолдары бойынша олардың сандық қозғалысы болған күндерін жазды. Сол кездегі ең үлкен кестеде 87 бағана болды.

Негізгі есептік тәсіл түгендеу болды.

1 және 2 әулиеттер кезінде әрбір екі жыл сайын қолғалатын және қозғалматын мүліктерге түгендеу жүргізіп тұрды. 4 әулиет кезінде түгендеу ағымдағы есеппен алмастырылды. Шарушылақ өмір деректері 3 толғамен рәсімделді. Біреуі жіберуге тиісті құндылықтардың санын папируста белгіледі, екіншісі қасында нақты жіберілуін қойып отырды және үшінші сандарды салыстырып тексерілген құжатарды ұзына бойына сызып табылған ауатқулар туралы белгі қойып отырды.

Материалдық есеппен қатар сметаларда тіркелетін болды. 6 әулиет кезінде есепте сметалар кездеседі, бұл шаруашалық өмір деректерін тіркеу сметалардың орындалуын бақылауға мүмкіндік берген. Ол құжаттармен расталады.

Жұмыс барысы туралы басшы жазбаша есеп беріп отырды. Жұмысты қабылдау және орындау барысын бақылау арнайы құрылған коммисиямен жүргізілді. Егер есеп қанағаттандырылмайтын болса, онда жазушыны ұрып-соқты.

Египеттегі есепті қарап отырып осы Ніл алқабында есептің айналы табиғи тұжырымы пайда болғанын көруге болады, яғни шаруашылықтағы құндылықтардың қозғалысы дәл сипатталды.

75.Шаруашылық есеп және екіжақты бухгалтерия

/К. Ирсонның (1678 жылы) озі XII гасырдан бзстап бухғалтерлік есептің үш түрінін барын aTaraHjJ

[]., камеральды (касса бойынша кірістер меп акшалардын толемдері тіркелді).

• екіжакты - оған жеке корлар шоттары кіредЫ

Бух есеп

бухгалтерлік есеп жүйесінің дамуын мынадай кезендерге болуге болады:

Муліктілік (пайда болған сәттен бастап XIII гасырга дейін). Тек кана тауарлар, жабдыктар (таразылар, гирьлер. сөрелер және тағы баска) есепке алынды. Айналымдағы монеталардың сан алуандығы әртүрдің есебін үйымдастыруды талап етті жэне де тек кана заттай өлшеуіш (тауарлар - үзындык. салмак. келем. акша - сол тиіггегі монета саны бойынша есептелді. тауар сату кезінде тауарлар заттай елшеуіш бойынша кіріске енгізілді. толенген акша монета саны бойынша. ал сату негізінде - керісінше есепген шыгарылды).

Интегралом (XIII - XVII ғасырлар) - есепте акшалай елшем колдана бастады. Әуелі монетаның сан түрі сол жердегі кен таралган монстанын оіріне аударылатын коэффициентке кайта есептеліп. содан сок тауарлар да тек кана заттык кана емес. акшалай олшсуішпен де есептеле бастады. Осылайша сесптіи екі: заттай жэне акшалай сызбасы болініпшыкты. Осы кезенде екі жакты жазу пб

Синтетикалык (XVII-XJX ғасырлар). Есеп обьектілерінін кептігі. тауарлык номенклатураны саралау (дифференциация), шаруашылык кызметі колемінік өсуі синтетикалык жэне талдамалы деп боледі. Осының аркасында шаруашылык кызмегп талдауга жагдайлар жасалды. Есеп сызбасыныц (схема) уштен оір болігі - тауарлар акшалай олшеммен ескерілетін кундык (соманын) есебі пайда болды.

Методология:!мқ (XIX гасырдың бірініш жартысы). Ьухгалгерлік есептің негізінде тек іауарлар мен акша гана жаліай, меншік иесі мен материалды жагы нан жауапты түлғалар арасындағы күкыктык катынастар да болатынын жете түсін

Коллаииондмқ (XIX ғасырдын ортасы). Мамандар шаруашылык проііеске (коллация - боліске түсетін мүлік. статистикалык мэлімет) катынасын тулғалардың іс-эрекетін өзара бакылайтын есёптік тәсілдер жасай бастады. Бір желі аркылы озара байланыскан дәйектерді тіркеуді карастыратын желілік жазба пайда болды.

Мехаиикалмқ (XIX гасырдын соңы). Механизацияның, эсіресе кассалык аппараттардың пайда болуы коллацияны карапайым- дандырады жэне есеп кызметкерінің еңбек енімділігін арттырады.

Операциялық (XIX ғасырдың сокы - XX ғасырдың басы). Түскен тауарлар көптеген ғасыр бойы сагып алынған бағасы бойынша. ал оларлы ссснтен шыгару, сату бағалары бойынша жүргізілді. Ал сиіу б:пмл ары тауарлардын түскен кезіндегі бағасынан жоғары болғапдыкгии. каржылык нәтижені корсететін кредиттік сальдо туріндегі айырма пайда болатым. Сондыктан кейіннен «Тауарлар» шоіі.шлліі.і ссеп сатып алыпган бағамен жургізіледі. сатылғам куплылыкшр «Өткізілді» десен жаңа шоттын дебитінде есептен шыгарытіы, кейінгісі кассаға гүскен акшалай түсім сомасына кредитке жаікы чылады. Осыған орай «Тауарлар» шоты таза материалдык болып шыкты.Будан шыгатынкорытынды. эрбір кейіигі жалгасатын кезен алдындагыи.ш іеріске шығармайды, творчествальік жағынан байыіііи.і бухгалтсрлік есеитің шаруашылык мроцестерін баскару курплы рсііпдеіі мүмкіндіктерін кеңейпі.

77.Бух есеп ғылымына еңбегі сіңген Рейнбот

Павел Ивановия Рейнбот(1839-1916) парадигмаға қатал шыға отырып, бух/к есеп пәнін кәсіпорындағы мүліктер өзгерісімен байланыстырады. Ол қосарлы жазбаның себеп/ң қағида негізінде дербестелуін зерттеді. Сонымен қоса, ол тіркеу кезіндегі қателіктерге жол бермей, олардың жүйелік себептерін зерттеді, ұсынды. Қалдықтарды ол синтетикалық есепке алу сияқты түсіндірді. Шындығында синтетикалық шотты Рейнбот қадағалау, бақылау деп ұқты, қалдық және айналымдар шоты тауарларды қадағалайды. Тауарлы аналитикалық шоттардың қозғалысы негізінде ж/е қалған қалдық негізінде қадағалайды. Дәл осы кіріспе өзінің қиындығымен ж/е консерватизмімен өзгешеленеді. Ол аналитикалық шотта барлық өндіріс тауарларын ашқан жоқ, ол орындарын яғни цехтар, мастер бөлімі сияқты жер/ді ашты. Ол тікелей шығындарға келесілерді жатқызды:

- Материалдар

- Еңбекақы

- Тозу(амортизация)

Ал қалған шығындарды ол жалпы негізде қарады, ол жылына 1 рет, осы өлімшеге айнласындағы ақшаның пропорционалдық саласына бекітті. Рейнбот балансты басқа синтетикалық шоттарды жабушы ретінде қарады. Ол жабдықтардың құрылуы керек деген айқын ереже қалдырды. Осы Рейнботтың жұмысынан кейін кәсіпорын да есепке алына бастады, бірақ ол бух/к регистрлерде жүргізілмеді. Ол кассалық кітап бух/к жазбалар системасына кіреді деп санады, ал оперативті шотқа тапсырыстар орындау кезіндегі бақылау жатады.

78.Венецияндық мектептің дамуы

Венецияндық мектептің көшбасшысы - Фабио Беста (1845-1923). Ол Чербонидің ілімін теріске шығарды. Ол үшін бағалау - есептің мақсаты. Құндылық - зат, бұйым, бухгалтерлік есеп - бақылау туралы ғылым. Оның пікірінше, бақылау алдын ала, ағымдағы, жәнекейінгі болады.

Бестаның шәкірттерін смета есебі идеялары баурады.

Эмануэль Пизани (1845-1915) тоскан мен венециан мектептерінің идеяларын синтез жасауға тырысты. Ол тоскан мектебінен есептер теориясын, ал венециан мектебінен - олардың сипатын алды.

Дата добавления: 2015-11-30; просмотров: 156 | Нарушение авторских прав

mybiblioteka.su - 2015-2024 год. (0.022 сек.)